Όπως σε όλους τους Ορθόδοξους χριστιανικούς χώρους, έτσι και στη μικρή, τη σταυροφρούρητη και αγιοτόκο Κύπρο, η λατρεία της Υπεραγίας Θεοτόκου, της Δέσποινας και Βασίλισσας του Κόσμου, κατέχει πρωτεύουσα θέση ανάμεσα στους ευσεβείς πιστούς. Μια λατρεία που εκδηλώνεται ποικιλότροπα στην καθημερινή ζωή των χριστιανών.
Εκατοντάδες ναοί και ξωκλήσια, μοναστήρια και ησυχαστήρια, κτισμένα από την παλαιοχριστιανική περίοδο ως σήμερα, είναι αφιερωμένα στο άγιο όνομα της Υψηλοτέρας των Ουρανών. Σύγχρονοι ναοί, κτισμένοι με αρχοντιά και μεγαλοπρέπεια, όμορφα παρεκκλήσια, σωστές χαριτωμένες μινιατούρες αλλά και απλά, φτωχικά ερημοκκλήσια, φέρουν το όνομα της Ενδοξοτέρας των Χερουβείμ, της Μόνης Προστασίας του Κόσμου. Σε όλους τους λατρευτικούς χώρους και σχεδόν σε κάθε ελληνορθόδοξο κυπριακό σπίτι, υπάρχει μόνιμα το άγιο εικόνισμα της Ελπίδας των Χριστιανών, της Ανωτέρας πάσης της οικουμένης. Η μορφή της Θεομήτορος, που στις πλείστες περιπτώσεις, είναι ιστορημένη βαστάζουσα «Τον βαστάζον τα πάντα», αγιογραφήθηκε και αγιογραφείται όσο κανένα άλλο πρόσωπο της ορθόδοξης αγιολογίας.
Στην Κύπρο, σύμφωνα με έρευνα – μελέτη μας, 262 συνολικά ναοί είναι αφιερωμένοι στη Δέσποινα του Κόσμου. Από αυτούς 46 είναι μοναστηριακοί (συμπεριλαμβάνονται και οι ναοί των μοναστηριών ιστορικής μνήμης), 54 ενοριακοί και 160 εντάσσονται στην κατηγορία των παρεκκλησιών – ξωκλησιών. Υπό τουρκική κατοχή, βρίσκονται 14 ναοί μοναστηριών, 24 ενοριακοί και 35 παρεκκλήσια – ξωκλήσια, που τιμούνται στο άγιο όνομα της Μητέρας του Θεού.
Η πίστη των Ορθόδοξων Κυπρίων είναι πολύ βαθιά ριζωμένη στο πρόσωπο της Παναγίας, η οποία αποτελεί το στήριγμα και τη μεσίτρια του κάθε πονεμένου ανθρώπου, προς τον Πατέρα Θεό. Έτσι ο λαός ήθελε σε κάθε ξεχωριστό μέρος τη δική του Παναγία, στην οποία προσέδωσε ανάμεσα στις άλλες ιδιότητες και ξεχωριστό προσωνύμιο. Σε κάθε περιοχή επικαλούνταν τις θαυματουργές δυνάμεις και τη βοήθεια της δικής τους Παναγιάς. Αποτέλεσμα, μια πληθώρα επώνυμων έχουν προσδοθεί στην Υπεραγία Θεοτόκο.
Μερικά από τα προσωνύμια – όχι και τόσο γνωστά στους Κύπριους Ορθόδοξους χριστιανούς – είναι: Αγιαραχουνιώτισσα, Αρκευθιώτισσα, Εσσωβύρα, Καρδιοβαστάζουσα, Κεντηναρκώτισσα, Μυλιανιώτισσα, Παναγία της Παπακουτσιούς, Παναγία του Κατωφιδκιού, Φιλιδκιώτισσα, Χρυσοκαμπάνα, Χρυσοζωνίτισσα, κ. ά.
Σε μερικά εικονίσματα της Δέσποινας του Κόσμου, αποδίδονται θαυματουργικές ιδιότητες, με αποτέλεσμα αυτά να τιμούνται ιδιαίτερα από τους πιστούς χριστιανούς. Γνωστές στον Ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο, είναι οι εικόνες της Παναγίας Κυκκώτισσας, της Μαχαιριώτισσας, της Τροοδίτισσας, της Τραχωνίτισσας κ.ά. Χιλιάδες κάτοικοι του νησιού και ιδιαίτερα Κυπριοπούλες, φέρουν το όνομα της Αειπαρθένου Μαρίας, το οποίο δόθηκε και σε χωριά, περιοχές και πολλά τοπωνύμια. Η κυπριακή λαϊκή μούσα τραγούδησε την Παναγιά σε όλες τις φάσεις του ανθρώπινου βίου, καθώς και σε διάφορες εκδηλώσεις του. Στη γέννηση, το γάμο, το θάνατο, τα νανουρίσματα, τα μοιρολόγια, το ξενιτεμό αγαπημένων προσώπων, τα γιατροσόφια και αλλού.
Το βιβλίο του Κώστα Παπαγεωργίου “Η Παναγία της Κύπρου – Η δική μας Παναγία”