«Ο Αρχάγγελος Μοναγρίου κατεκάη ολόκληρος, η εκκλησία και τα κελλία, με όλα τα υποστατικά του, και ημείς θείω ελέω, ανεκαινίσαμεν την εκκλησίαν και τα κελλία εκ θεμελίων μετά κάλλους και ωραιότητος, σκεύη πολύτιμα εις την εκκλησίαν, ωσάν ευαγγέλιον κεκοσμημένον, ιερόν ποτήριον, σταυρόν μεγάλον, σταυρόν του αγιασμού, μικρόν καθιστόν χανάππιν ασημένιον κι αυτό, και του οσπητίου τα υποστατικά όλα σώα, με καζάνια, χαρκιά και τεντζερέδαις, όσα της χρείας των πατέρων και λινόν καινούριον, αμπέλιν εδικήν μου φυτείαν έως 50 ζευγαριών. Εις ταύτα εξώδευσα υπέρ τα πέντε πουγγεία χάριν του ιερού τούτου Μοναστηρίου».*(Νεοκλής Κυριαζής, Τα Μοναστήρια εν Κύπρω, Λάρνακα, 1950, σελ.).
Ο ναός του μοναστηριού ανακαινίστηκε με φροντίδα και δαπάνη του τότε Μητροπολίτη Κιτίου Μακάριου Α΄ (1737 – 1776). Η πληροφορία της ανακαίνισης, δίνεται από την ακόλουθη επιγραφή, που βρίσκεται σε τοιχογραφία πάνω από τη δυτική είσοδο του ναού: «Οίκος ο θείος ος Φωτίας υπό χρόνου τ’ έφθαρτο, ωκοδόμητο δε αυ περικαλλέστατος αμεοίκοις, αρχιθύτου υπό Κιτιαίων Μακαρίου χρηστού, ου δαπάνη τε λόγω και ευφυία συν έργω, ευχέσθω δ’ ορών πας κτίτορος θείοι ο ανδρός».
Η Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Μονάγρι φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα αγαπητή και σεβαστή στον Μητροπολίτη του Κιτιακού Θρόνου Μακάριο Α΄, αφού εκτός από την «εκ βάθρων» ανακαίνιση, φρόντισε και για τον εφοδιασμό της με τα «απαραίτητα». Ίσως έτσι, να εξηγείται και η απεικόνιση της μορφής του Μητροπολίτη, σε δυο τοιχογραφίες μέσα στο ναό. Μια τοιχογραφία σε ημικυκλική αχιβάδα πάνω από τη δυτική είσοδο του ναού, παρουσιάζει τον μακαριστό Μητροπολίτη Κιτίου Μακάριο Α΄, γέροντα με λευκή γενειάδα, να προσφέρει το πρωτότυπο του ναού της Μονής στον Ιησού Χριστό. Η δεύτερη απεικόνιση βρίσκεται στην ποδιά του εικονοστασίου, κάτω από τη μεγάλη εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και παρουσιάζει τον Μητροπολίτη νεότερο με μαύρη γενειάδα. Αυτή, αποτελεί έργο του ζωγράφου Σάββα Νικολάου, το έτος 1775.
Ο ναός της Μονής είναι Βασιλικού ρυθμού, μικρός, μονόκλιτος και πετρόκτιστος. Η στέγη του είναι δίρριχη, οξυκόρυφη, καμαρωτή, καλυμμένη με επίπεδα, αγκιστρωτά κεραμίδια. Η κύρια είσοδος του ναού βρίσκεται στη μέση του δυτικού τοίχου και φέρει ορθογώνια, ξύλινη πόρτα. Πάνω από αυτή, σε ημικυκλική εσοχή, ιστορείται μία αγιογραφία. Μπροστά της εισόδου, ένα ξύλινο σπέπαστρο, καλυμμένο με κεραμίδια, στηρίζεται σε δύο μαρμάρινες κολόνες διακοσμημένες με κιονόκρανα κορινθιακού τύπου. Πολύ πιθανόν, οι κολόνες να αποτελούσαν μέρος δομικών υλικών ειδωλολατρικού μνημείου που λειτούργησε στην περιοχή. Η λαϊκή παράδοση αναφέρεται σε Ιερό του θεού Διόνυσου, που ήταν κτισμένο κοντά στο χώρο, όπου αργότερα οικοδομήθηκε η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Δεύτερη εκδοχή, σχετική με την προέλευση των κιονόκρανων είναι η εξής: Οι μαρμάρινες κολόνες που στηρίζουν το Νάρθηκα του ναού της Μονής Αρχαγγέλου Μιχαήλ Μοναγρίου, είναι κατσεκυασμένες από ελληνικό ή ιταλικό μάρμαρο και πιστεύεται πως μεταφέρθηκαν από την περιοχή του παλιού χωριού Άλασσα. Κατά μία πληροφορία – όχι επιβεβαιωμένη – αρχικά μεταφέρθηκαν στην εκκλησία της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας στο Δωρό και μετά την καταστροφή της, κοντά στο 1600 μ.Χ., κατέληξαν στον υπό ανέγερση μοναστηριακό ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Μονάγρι.*(Πληροφορία Ευρυπίδης Καρσεράς).
Υπάρχει και δεύτερη είσοδος στο ναό, στη γωνία όπου ενώνονται ο δυτικός με το βόρειο τοίχο. Είναι υπερυψωμένη κατά τρία σκαλοπάτια και έχει σχήμα ορθογώνιο.
Στην ανατολική πλευρά υπάρχει ελιόμυλος, η μεγάλη μυλόπετρα του οποίου περιστρεφόταν με τη βοήθεια ζώου, συνήθως αλόγου ή γαϊδουριού.
Μοναχοί στον Αρχάγγελο Μιχαήλ Μοναγρίου κατά τον 18ο αιώνα
(Από τα Κατάστιχα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου)
Χωριό καταγωγής Ονοματεπώνυμο
Δωρός Χριστόδουλος Παπασταύρου
Καλαβασός Χριστόδουλος ;
Άγιος Γεώργιος Λογιζής Παναγιώτου
Πάνω Κυβίδες Παναγιώτης βοσκός
Παλώδια Παπα Αντώνιος Γιάλλουρου
Βουνί Μιχαήλις Σκαμπαβάς
Βουνί Αντώνης Σκαμπαβάς
Βουνί Αντώνης Παπανικολάου
Πύργος Αναστάσης Αντωνίου
Πέρα – Πεδί Γεωργής Κωστής;
Άγιος Παύλος Γεωργής Μιχαήλ
Κοιλάνι Αποστόλης Ιερωνύμου
Μονή Γιακουμής (Αρχάγγελος Μιχαήλ ιερέας)
Σιλίκου Γεωργής βοσκός
Φασούλα Νικόλας άγκων (εγγονός) Χατζη Γεώργη
Η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μοναγρίου κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης, που προήρθαν από δωρεές πιστών. Λέγεται, πως, ξεπερνούσαν τα 600 στρέμματα και βρίσκοονταν σε περιοχές της κοινότητας, όσο και στις γειτονικές Δωρό, Τριμίκλινη, Άγιο Γεώργιο και Άλασσα.
Το 1931 ο τότε Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς (1889 – 1937), πούλησε αρκετά κτήματα της Μονής σε κατοίκους του Μοναγρίου και μάλιστα σε χαμηλές τιμές. Έτσι, πολλοί από αυτούς, είχαν την ευκαιρία να γίνουν γεωργοκτηντρόφοι και να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση. Πωλήσεις κτημάτων που ανήκαν στη Μονή Αρχαγγέλου έγιναν και το 1953 από τον τότε Μητροπολίτη Κιτίου Άνθιμο (1951 – 1973). Ιδιοκτησία της Μονής παρέμειναν κάποιοι περβολότοποι γύρω από το μοναστηριακό οικοδόμημα. Οι καλλιέργειες ποτίζονταν από τα νερά δεξαμενής την οποία έκτισαν οι μοναχοί ένοικοί της. Στο μοναστήρι του Αρχαγγέλου υπήρχε σταύλος ζώων, τον οποίο χρησιμοποιούσαν λαϊκοί κάτοικοι Μοναγρίου, για τις ανάγκες των ζώων τους.
Παλαιότερα, τη Δευτέρα του Πάσχα (Διακαινησίμου) οι κάτοικοι Μοναγρίου, μαζί με τον ιερέα και τους ψάλτες της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, έκαναν περιφορά της εικόνας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ σε όλο το χωριό. Σε τέσσερα σημεία της κοινότητας γινόταν δέηση, καθώς και μνημόσυνο των κεκοιμημένων στο κοιμητήριο του χωριού. Σε όλη τη διαδρομή, οι κάτοικοι – συνήθως οι οικοκυρές – κρατώντας «καπνιστομέρρεχα», κάπνιζαν με λιβάνι και ελιά και ράντιζαν με ροδόσταγμα τους πιστούς, που συμμετείχαν στην πομπή. Ακόμα ένα έθιμο που συνηθιζόταν στη διάρκεια της περιφοράς της εικόνας του Αρχαγγέλου, ήταν το κέρασμα από μέρους των κατοίκων, φλαούνας, ξηρών καρπών και ζιβανίας στους συγχωριανούς τους και άλλους ευσεβείς χριστιανούς που πορεύονταν μαζί με την εικόνα. Εκεί που όλοι πίστευαν πως το έθιμο θα εξέλειπε για πάντα από τη ζωή των Μοναγριτών, «θεία ευλογία», κατά την τελευταία τριετία αναβίωσε, με τη συμπαράσταση και συμμετοχή του Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Αρχαγγέλου Μιχαήλ Αρχιμανδρίτη Γενναδίου. Να σημειωθεί πως το εικόνισμα του Ταξιάρχη βαστάζεται από δύο γυναίκες, οι οποίες στη διάρκεια της πορείας εναλλάσσονται, ένεκα του μεγάλου βάρους της εικόνας.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1960, στις 6 Σεπτεμβρίου, μέρα εορτής του «εν Χώναις» θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στο χώρο της Ιεράς Μονής γινόταν μεγάλη εμποροπανήγυρη, στην οποία προσερχόταν μεγάλος αριθμός προσκυνητών από διάφορα μέρη του νησιού.
Πριν από είκοσι περίπου χρόνια, το ερειπωμένο μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Μονάγρι, παραχωρήθηκε σε ζεύγος Άγγλων καλλιτεχνών, οι οποίοι το ανακαίνισαν και το φρόντιζαν. Πώς, όμως, το ζεύγος των Άγγλων πήρε αυτή την απόφαση; Την απάντηση μας έδωσε ο εφημερεύων στις μέρες μας, εκατοντάχρονος Οικονόμος Πατήρ Χριστόφορος, για χρόνια λειτουργός στον Άγιο Γεώργιο Μοναγρίου. Ο Πατήρ Χριστόφορος παρόλο που το μοναστήρι ήταν σε μη λειτουργία, μετέβαινε καθημερινά εκεί και άναβε το κανδήλι του Αρχαγγέλου. Μια τέτοια ώρα, επισκέφτηκε το μοναστήρι ένας ζεύγος Άγγλων. Ο άνδρας υπηρετούσε ως στρατιωτικός στη βρετανική αεροπορία των αγγλικών βάσεων στο Ακρωτήρι. Η σύζυγός του υπέφερε από άγνωστη πάθηση – κοκκίνισμα σε ολόκληρο της το σώμα και χάσιμο της φωνής – χωρίς να μπορέσουν οι γιατροί να θεραπεύσουν την πάθηση. Συνομίλησαν για λίγο με τον ιερέα, οπότε σε μια στιγμή ο Πατήρ Χριστόφορος, χαμήλωσε το κανδήλι του Αρχαγγέλου που κρέμεται με σχοινί μπροστά από την εικόνα Του, και με ένα κομμάτι βαμβάκι, πήρε λαδάκι από το κανδήλι. Στη συνέχεια, με τη συγκατάθεση της ασθενούς, την σταύρωσε με το λαδωμένο βαμβάκι, κάνοντας συνάμα και ικετευτική προσευχή στον Ταξιάρχη των Άνω Δυνάμεων Αρχάγγελο Μιχαήλ. Οι επισκέπτες αφού ευχαρίστησαν τον ιερέα, αναχώρησαν για τον προορισμό τους. Αναχώρησαν, για να επανέλθουν ξανά ευτυχισμένοι και ενθουσιασμένοι από την πρώτη τους επίσκεψη. Η γυναίκα θεραπεύτηκε τελείως, γεγονός που ως ανέφερε το ζεύγος, εξέπληξε τους γιατρούς που την παρακολουθούσαν. Το θαύμα που δέχτηκε η Αγγλίδα ευαισθητοποίησε το ζεύγος, σε βαθμό που πρότειναν στον Μητροπολίτη Λεμεσού κυρό Χρύσανθο, να αναλάβουν τα έξοδα αναπαλαίωσης της Ιεράς Μονής. Η εισήγησή τους έγινε αποδεκτή και το μοναστηριακό οικοδόμημα επανήρθε στο αρχαίο μοναστηριακό του κάλλος. Το ζεύγος των Άγγλων διέμενε σε δωμάτιο της Μονής, ενώ στο μοναστηριακό χώρο, κατά καιρούς, τελούνταν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Πριν από μερικά χρόνια, με ενέργειες της Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού, το ζεύγος των Άγγλων μετοίκησε σε άλλο χωριό της επαρχίας Λεμεσού, αφού ο ιερός χώρος μετά την μακρόχρονη εγκατάλειψή του, έμελλε να επαναλειτουργήσει ως μοναστήρι. Το 2008, εγκαταβίωσε στον Αρχάγγελο Μοναγρίου, ο Κύπριος μοναχός Γεννάδιος, ο οποίος έφτασε από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους. Στις 17 Σεπτεμβρίου το 2009 ο μοναχός Γεννάδιος ενθρονίστηκε νέος ηγούμενος στην αναβιωμένη Ιερά Μονή.
Περιεχόμενα Γ΄ τόμου
ΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ
Ανδρικά Μοναστήρια σε μη λειτουργία
Ιερά Μονή Αχειροποιήτου
Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος (Μύρτου)
Ιερά Μονή του Αντιφωνητή
Ανδρικά Μοναστήρια Ιστορικής Μνήμης
Ιερά Μονή Παναγίας Αψινθιώτισσας
Ιερά Μονή Παναγίας Μελανδρύνας
Ιερά Μονή Παναγίας Υπάτης
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου του Μεζερέ
Ιερά Μονή Παναγίας των Καθάρων
Ιερά Μονή Παναγίας Γαλατερούσας
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΛΕΜΕΣΟΥ
Ανδρικά Μοναστήρια σε λειτουργία
Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (Σύμβουλας)
Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ (Μονάγρι)
Ανδρικά Μοναστήρια σε μη λειτουργία
Ιερό Ησυχαστήριο Αναστάσεως του Σωτήρος
Ανδρικά Μοναστήρια Ιστορικής Μνήμης
Ιερά Μονή Συμβούλου Χριστού
Ιερά Μονή Αγίας Μαρίας του Στύλου
Ιερά Μονή Μεγάλου Αγρού
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου του Εργαστηρίου
Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Κουκάς
Ιερά Μονή Αγίας Μαύρας
Ιερά Μονή Αγίου Μάμα του Κουρεμένου
Ιερά Μονή Παναγίας του Βαλανά
Ιερά Μονή Μονογενούς
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Χαβούζας
Γυναικεία Μοναστήρια σε λειτουργία
Ιερά Μονή Παναγίας Σφαλατζιώτισσας
Ιερά Μονή Παναγίας Αμασγούς
Ιερά Μονή Παναγίας Αμιρούς
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου των Γάτων
ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΑΜΑΘΟΥΝΤΟΣ
Ανδρικά Μοναστήρια Ιστορικής Μνήμης
Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα
Ιερά Μονή Παναγίας Ιαματικής
Γυναικεία Μοναστήρια σε λειτουργία
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου
Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής (Παναγίας του Γλωσσά)
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
Ανδρικά Μοναστήρια σε λειτουργία
Ιερό Ησυχαστήριο Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ
Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή
Ανδρικά Μοναστήρια σε μη λειτουργία
Ιερά Μονή Παναγίας του Άρακα
Ιερά μονή Αγίου Μάμα (Μόρφου)
Ανδρικά Μοναστήρια Ιστορικής Μνήμης
Ιερά Μονή Παναγίας της Ασίνου
Ιερά Μονή Αποστόλου Ανδρέα (Πολύστυπος)
Ιερά Μονή Σταυρού του Αγιασμάτι
Ιερά Μονή Παναγίας Ποδύθου
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Καζαβερών
Ιερά Μονή Παναγίας Σκουριώτισσας
Ιερά Μονή Παναγίας Κουσουλιώτισσας
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Επιτηδειώτη
Γυναικεία Μοναστήρια σε λειτουργία
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου (Ορούντας)
Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας
