«Φέρτε μου το παλιό δκιολίν τζιαι το παλιό λαούτο
με κόρτες πον ανταχτερές για το τραούιν τούτο».
(Απόσπασμα από το ποίημα του Μιχάλη Πασιαρδή, «Παλιό δκιολίν»)
Ένα επάγγελμα, με το οποίο ασχολούνται πάνω σε ερασιτεχνική βάση αρκετοί Λιμναδκιώτες, είναι αυτό του λαϊκού μουσικού, περισσότερο του βιολάρη και λαουτάρη. Σε ερασιτεχνιή βάση, αφού δραστηριοποιούνται κυρίως σε γάμους, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες συμμετέχουν και σε διάφορες λαϊκές εκδηλώσεις. Παράλληλα με το παίξιμο του βιολιού ή του λαούτου, καλλιέργησαν και το κυπριακό παραδοσιακό τραγούδι, το οποίο κρίνεται απαραίτητο στους γάμους και θεωρείται μέρος της δουλειάς του οργανοπαίχτη. Τέχνη παλιά μα και σύγχρονη, την οποία κληρονόμησαν κυρίως από συγγενικά τους πρόσωπα, που ασχολήθηκαν με αυτή πολύ παλαιότερα και κάτω από δύσκολες συνθήκες. Πολλοί από εκείνους, έμαθαν τη μουσική με το αυτί, το μάτι και το χέρι τους, χωρίς να έχουν δίπλα τους κάποιο δάσκαλο ή μουσικά φυλλάδια. «Πέννα» τους για το παίξιμο των χορδών του λαούτου, ήταν ένα φτερό αετού, που είχε τη δική του χάρη και ομορφιά στη μουσική εκτέλεση.
ΣΤΥΛΛΗΣ ΣΙΑΠΑΝΗΣ
Από τους πρώτους βιολάρηδες που εμφανίστηκαν στο Λιμνάτι ήταν ο Στυλλής Σιαπανής. Φορούσε βράκα, την οποία δε θέλησε να αποχωριστεί, παρόλο που μπορούσε να «εκπολιτιστεί», δηλαδή να ασπαστεί τον δυτικό τρόπο ντυσίματος, να ντυθεί ευρωπαϊκά με κοστούμι και γιλέκο. Ο κ. Ηλίας Γεωργίου ένας από τους σημερινούς βιολάρηδες του Λιμνάτι, αναφέρει ότι θυμάται τον αείμνηστο συγχωριανό του Στυλλή, να παίζει το «κοζάκμπασσιη» (μουσική και ομώνυμος χορός στο μάζεμα κοτόπουλων στους γάμους). Οι βιολάρηδες συνοδευόμενοι από τους κουμπάρους του ζεύγους, μετέβαιναν σε σπίτια της κοινότητας, ιδιαίτερα συγγενικά, φιλικά και γειτονικά, όπου μάζευαν κοτόπουλα για το γαμήλιο φαγοπότι.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΚΟΥΤΑΛΙΑΝΟΣ
Ένας ποιοτικός, από τους καλύτερους βιολάρηδες της περιοχής του Λιμνάτι και καλός τραγουδιστής κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, υπήρξε ο Χριστόδουλος Κουταλιανός. Γεννήθηκε στο Λιμνάτι το 1883 και πέθανε το 1943. Έπαιζε βιολί στους γάμους σε διάφορα μέρη της Κύπρου και ιδιαίτερα της επαρχίας Λεμεσού. Το μεταφορικό του μέσο ήταν το γαϊδούρι του, αφού δε διέθετε αμάξι, πόσο μάλλον αυτοκίνητο, εκείνα τα δύσκολα από οικονομικής άποψης χρόνια. Ο Κουταλιανός είχε καλή κορμοστασιά – ψηλός, γεροδεμένος, μουστακαλής – βρακοφόρος με ψηλές ποδίνες και τύπος αστείος, σε βαθμό, «που έκανε και αυτές τις πέτρες να γελούν». Λέγεται πως τα περισσότερα «πλουμίσματα» σε γάμο – δυόμισι λίρες όλα σε γρόσια – τα πήρε στο κεφαλοχώρι Αγρός. Ο τελευταίος γάμος στον οποί έπαιξε βιολί ο μακαριστός Κουταλιανός, ήταν του Ανδρέα Παρασκευά.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΠΙΠΠΙΡΟΣ
Γεννήθηκε το 1921 στο Λιμνάτι και απεβίωσε το 1998. Ήταν από τους καλούς
λαουτάρηδες και τραγουδιστές. Συνήθως έπαιζε συντροφιά με τον Παρασκευά Γε-
ωργίου.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΦΟΥ ΚΟΛΟΛΑΜΠΗΣ
Βιολιστής και τραγουδιστής από το Λιμνάτι. Γεννήθηκε το 1912 και απεβίωσε
το 2008 σε ηλικία 96 χρόνων.
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (ΣΙΣΚΟΠΠΙΝΟΥ)
Μια πενιχρή αλλά σημαντική πληροφορία δεχτήκαμε από τον κ. Ηλία Γεωργίου (βιολάρη), για μια συγχωριανή του, η οποία στα περασμένα χρόνια ασχολήθηκε εντελώς ερασιτεχνικά με το παίξιμο του λαϊκού μουσικού οργάνου «ταμπουτσιά». Πρόκειται για τη Δέσποινα Γεωργίου, που ήταν γνωστή ως Σισκοππινού και η οποία έπαιζε «ταμπούκαν ή ταμπουτσιάν», σε διάφορες οικογενειακές συνάξεις. Γεννήθηκε στο Λιμνάτι στα τέλη του 19ου αιώνα και απεβίωσε περί τα μέσα του 20ου αιώνα. Φτωχή γυναίκα, όπως πληροφορηθήκαμε ασχολείτο με το παίξιμο της ταμπουτσιάς, από καθαρό μεράκι και για να πάρει κάποια λεφτά που τις έδιναν οι συγχωριανοί της στις διασκεδάσεις που την προσκαλούσαν. Η ταμπουτσιά είναι είδος κόσκινου με δέρμα χωρίς τρύπες. Ο οργανοπαίχτης καθισμένος σε καρέκλα τοποθετεί όρθιο το όργανο στον αριστερό του μηρό και με την παλάμη και τα δάκτυλά του χτυπά πάνω στο δέρμα της ταμπουτσιάς, οπότε ακούγεται ένας ωραίος ήχος, που δημιουργεί κέφι στους ακροατές. Η ταμπουτσιά λειτουργεί κυρίως ως βοηθητικό όργανο στο βιολί, όταν δεν υπάρχει λαούτο, ή συνοδεύει τραγούδια και χορούς. Ένα ευτράπελο δίστιχο λέει:
«Τζιαι κάμνει μου ετσάς κουτσιά
τζιαι παίζει μου την ταμπουτσιάν».
ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Ο Παρασκευάς Γεωργίου γεννήθηκε το 1922 στο Λιμνάτι. Καταγόταν από φτωχική οικογένεια, πράγμα για το οποίο δεν ευτύχησε να αποκτήσει ανώτερη μόρφωση. Αγαπώντας τη μάθηση προσπάθησε να μάθει βιολί για να παίζει λαϊκή μουσική σε γάμους και εκδηλώσεις, με απώτερο σκοπό να κερδίζει μερικά χρήματα. Έτσι, παρακολούθησε μαθήματα κοντά στον ξακουστό στην εποχή του (δεκαετίες 1940 – 50) «Στραοφιλιππή» που κατοικούσε στη Λεμεσό. Ασχολήθηκε με το παίξιμο βιολιού για αρκετά χρόνια, ενώ παράλληλα τραγουδούσε. Απεβίωσε το 1976 σε ηλικία 54 χρόνων.
ΧΡΙΣΤΟΦΗΣ ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ
Ο Χριστοφής Καζαντζής ήταν από τους παλιούς οργανοπαίχτες της κοινότητας Λιμνάτι. Γεννήθηκε το έτος 1873 και ήταν ξάδερφος του δικαστή Γιάγκου Λιμνατίτη. Ανάμεσα στις άλλες ασχολίες του, είχε ως πάρεργο το παίξιμο λαούτου σε αρραβώνες και γάμους, τόσο στο χωριό του, όσο και σε άλλα χωριά της περιοχής. Ήταν βρακοφόρος, σωματώδης και του άρεσε να αστειεύει, όμως πάντα καλοπροαίρετα. Άσκησε διάφορα επαγγέλματα, όπως του παρπέρη, μπακάλη, σκαρπάρη, ακόμα και του λαϊκού οδοντίατρου, αφού έβγαζε δόντια με την τανάλια. Απεβίωσε το 1943 κατά την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΚΟΥΤΑΛΙΑΝΟΣ
Λαουτάρης και τραγουδιστής γιος του μακαριστού Χριστόδουλου Κουταλιανού.
ΟΜΗΡΟΣ ΜΑΥΡΙΚΙΟΥ
Άλλος ένας Λιμνατίτης βιολάρης, γεννημένος κατά το έτος 1930. Το μεράκι και το ταλέντο που είχε για την παραδοσιακή μουσική του τόπου μας, το διοχέτευε στο κυπριακό κοινό μέσα από γαμήλια συμπόσια, στα οποία προσκαλείτο και ανελάμβανε το μουσικό μέρος τους. Συνήθως, στους γάμους τον συνόδευε ως λαουτάρης ο αδερφός του Ανδρέας Μαυρικίου. Πέθανε στο Λιμνάτι το 2004.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΥΡΙΚΙΟΥ (ΚΑΡΑΚΟΥΣΣΙΗΣ)
Έπαιζε λαούτο σε γάμους, ενώ ήταν και ένας από τους καλούς γεωργούς της
κοινότητάς του. Ασχολήθηκε και με το επάγγελμα του κουρέα.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ
Ο Ανδρέας Παρασκευά γεννήθηκε στο Λιμνάτι το 1950. Ασχολήθηκε με την τέχνη του λουστραδώρου, ενώ εργάστηκε και ως οδηγός ταξί. Έπαιζε «ακορτεόν» και ήταν καλός τραγουδιστής. Πέθανε το έτος 2009 σε ηλικία 59 χρόνων.
ΗΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΒΙΟΛΑΡΗΣ
Γόνος οικογένειας βιολάρηδων από το Λιμνάτι, από μικρός έθεσε σαν στόχο του την εκμάθηση βιολιού. Ήθελε να μάθει και να παίζει βιολί στους γάμους, να τραγουδά και να απαγγέλλει. Η επιθυμία του συνοδευόταν και από το ταλέντο του, το οποίο εκδηλώθηκε στη νεαρή του ηλικία, με το γράψιμο δικών του ποιημάτων. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του ήταν δύσκολα, αφού από το Δημοτικό Σχολείο μαθήτεψε κοντά σε συγχωριανό του σκαρπάρη, για να μάθει την τέχνη του παπουτσιή, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε το ίδιο επάγγελμα στη Λεμεσό. Γνώριζε καλά το σκοπό του και προγραμμάτισε τις ενέργειές του, για τη μετέπειτα πορεία της ζωής του. Έτσι, με προσωπικές του οικονομίες, σε ηλικία δεκατεσσάρων χρόνων αξιώθηκε και αγόρασε το πρώτο βιολί. Η Λεμεσός για πολλά χρόνια ήταν η κυριότερη βιομηχανική πόλη της Κύπρου, γι’ αυτό παρουσιάζονταν ευκαιρίες εργοδότησης σε εργοστάσια. Ο Ηλίας κατάφερε κι εργοδοτήθηκε σε ένα εργοστάσιο της πόλης και στον ελεύθερο του χρόνο, παρακολουθούσε μαθήματα βιολιού κοντά στον Κωστή Παρπέρη από την Πενταλιά της Πάφου. Δεν έμεινε μέχρι εκεί, αλλά συνέχισε τα μουσικά μαθήματα στη Λέλλα Λουλουπή από τη Λεμεσό, δίπλα στην οποία καθώς ομολογεί, καλυτέρευσε τις γνώσεις του στο βιολί και ένιωθε έτοιμος να ανταπεξέλθει επαγγελματικά σε αυτό τον τομέα. Την πρώτη του εμφάνιση σε γάμο πραγματοποίησε το έτος 1951, στο χωριό Σπιτάλι της επαρχίας Λεμεσού, σε συνεργασία με το λαουτάρη Παντελή από το χωριό Άγιος Μάμας.
Η συνεργασία των δύο οργανοπαιχτών διάρκεσε πολλά χρόνια, μέχρι που τη θέση του Παντελή κατέλαβε ο μαθητής του Γιώργος Πίππιρος, γαμπρός του Ηλία Γ. Παρασκευά. Παρόλα τα χρόνια του, ο αγαπητός στο κυπριακό κοινό, μερακλής και καλοφωνάρης, αλλά και δεξιοτέχνης του βιολιού Ηλίας, συνεχίζει να «τραβά» το δοξάρι του σε διάφορες εκδηλώσεις που σχετίζονται με την παράδοση του τόπου μας. Στην ευγενική τέχνη τον ακολουθεί ένα από τα παρακλάδια του, ο γιος του Ανδρέας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΒΡΟΣ
Ο παγκύπρια γνωστός βιολιστής και τραγουδιστής Γιάννης Ζαβρός, γεννήθηκε στο Λιμνάτι από Λιμναδκιώτες γονείς, το έτος 1943. Μάστορας στο δοξάρι και όχι μόνο, εκτός από βιολί γνωρίζει να παίζει το ίδιο καλά, λαγούτο, αυλό, κλαρίνο, μπουζούκι, αρμόνιο και ντραμς. Τα πρώτα μουσικά ερεθίσματα τα δέχθηκε στη νεαρή του ηλικία, όταν άκουσε τους γλυκούς ήχους του αυλού – πιδκιαυλιού, από ένα θείο του βοσκό, ο οποίος ψυχαγωγούσε στον κάμπο τα πρόβατά του. Το χειροποίητο καλάμινο μουσικό όργανο, κέντρισε το ενδιαφέρον του μικρού Γιάννη, ο οποίος άρχισε να ασκείται στην εκμάθηση του οργάνου. Με θέληση και υπομονή, σύντομα, καθώς λέει ο ίδιος, έκανε το «πιδκιαύλι» να κελαηδά. Μετά τον παρότρυνε ο αδελφός του να μάθει και βιολί. Έτσι, σε ηλικία δεκαέξι περίπου χρόνων δανείστηκε βιολί από κάποιο φίλο του και ξεκίνησε τα πρώτα μαθήματα σε δάσκαλο, με αντάλλαγμα να τον βοηθά στη μεταφορά εμπορευμάτων για το Συνεργατικό Παντοπωλείο του χωριού. Στη συνέχεια πήγε στη Λεμεσό όπου γνώρισε καλούς μουσικούς, όπως τον Καράκωστα τον τυφλό και τον Ανδρέα Βαφέα, οι οποίοι τον έμαθαν καλύτερα τη μουσική και το τραγούδι. Ο Γιάννης Ζαβρός εξελίχθηκε σε ταλαντούχο βιολιστή, γεγονός που του άνοιξε καινούριους δρόμους σε αυτή την ημιεπαγγελματική του καριέρα, αφού ασκούσε και το επάγγελμα του ξυλουργού. Συνόδευε χορευτικά συγκροτήματα που συμμετείχαν σε διεθνή, ευρωπαϊκά και τοπικά «φεστιβάλ» σε πολλές χώρες της υφηλίου, καταφέρνοντας έτσι, να ξεπεράσει τα στενά όρια της Κύπρου. Με την ιδιότητα του λαϊκού βιολιστή, είχε την ευκαιρία να ταξιδέψει μέχρι τη μακρινή Αμερική, την Κίνα, το Ισραήλ, την Ιορδανία και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως Ελλάδα, Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία, Βέλγιο, Ελβετία, Ιταλία, Πολωνία, Λεττονία, Ιρλανδία και άλλες, συνοδεύοντας κυρίως, το Λαογραφικό Όμιλο Λεμεσού. Όμως, είχε συμμετοχή και σε άλλους τριάντα πέντε, κυπριακούς χορευτικούς ομίλους. Κορυφαίο γεγονός στη μουσική καριέρα του, ήταν η βράβευσή του με το πρώτο βραβείο ως βιολιστής, εκδήλωση που διοργανώθηκε στη Γαλλική πόλη Ντιζιόν και στην οποία συμμετείχαν σαραντατρία συνολικά χορευτικά συγκροτήματα, συνοδευόμενα από οργανοπαίχτες. Τιμητική υπήρξε και η παρουσία του Γιάννη Ζαβρού στην πρωτεύουσα της Ιρλανδίας, Δουβλίνο, όπου έλαβε μέρος – και πάλι με το βιολί του – στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε εκεί, με την ευκαιρία της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα τραγούδι που έγραψε και μελοποίησε ο Γιάννης Ζαβρός, με τίτλο «Άδρωπος εν ο τόπος», βραβεύτηκε στον καθιερωμένο διαγωνισμό κυπριακού τραγουδιού του Ρ.Ι.Κ. Η πραότητα και η ταπείνωση είναι έκδηλα φανερές στο πρόσωπο του καλλιτέχνη Γιάννη Ζαβρού και όλα όσα καταγράψαμε πιο πάνω, βγήκαν προς τα έξω μετά από ερωτήσεις μας και ποτέ με δική του πρωτοβουλία.
– Πες μας κάτι που σε εντυπωσίασε στη μουσική πορεία της ζωής σου, ρωτήσαμε τον αγαπητό Γιάννη.
– Να σας πω. Εντυπωσιάστηκα σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά αυτή που θα σας διηγηθώ, την κουβαλώ συνέχεια μέσα μου, χάρη στον πρωταγωνιστή της, ένα δεκάχρονο αγόρι από τη Λεττονία της Βαλτικής. Το περιστατικό διαδραματίστηκε στη πατρίδα του μικρού αγοριού, το έτος 2000, όταν μεταβήκαμε εκεί για εκτέλεση προγράμματος με το Λαογραφικό Όμιλο Λεμεσού. Το πρόγραμμα περιλάμβανε περιοδείες σε διάφορες πόλεις της χώρας. Σε κάθε μας
μετακίνηση από μια πόλη σε άλλη, πρόσεξα ότι μας ακολουθούσε και ο νεαρός Λεττονός. Τρεις, τέσσερις πόλεις που επισκεφθήκαμε, δεν απουσίασε σε καμιά. Την τελευταία μέρα της αναχώρησής μας για την Κύπρο, συγκετρωθήκαμε σε μια πλατεία της πρωτεύουσας. Εκεί και πάλι πρόσεξα το μικρό, αυτή τη φορά με τη μητέρα του, να έχουν τα βλέμματά τους στραμμένα επάνω μου. Τότε, παρακάλεσα ένα μέλος της συνοδείας μας που μιλούσε Αγγλικά, να τους ρωτήσει σχετικά, ώστε να λυθεί η εύλογη περιέργειά μου. Μίλησε μαζί τους και η μητέρα του νεαρού, ανέφερε πως ο γιος της ήταν ενθουσιασμένος με τον κύριο Γιάννη, γιατί όπως της ανέφερε, αυτός είναι ο καλύτερος βιολιστής του κόσμου. Και η μητέρα κατέληξε, λέγοντας πως και το παιδί της μαθαίνει να παίζει βιολί. Φυσικά, υπάρχουν χιλιάδες καλύτεροι από μένα βιολιστές, στα διάφορα είδη μουσικής, συμπλήρωσε ο Γιάννης Ζαβρός. Απλά, κράτησα μέσα μου τον ενθουσιασμό, τη χαρά και την αγάπη του νεαρού παιδιού, στο πολύτιμο μουσικό κεφάλαιο.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΖΑΒΡΟΣ
Λαουτάρης που συνήθως παίζει το λαϊκό όργανο δίπλα στο βιολάρη, αδερφό του Γιάννη Ζαβρό. Παίζει και αρμόνιο, ενώ σαν καλοφωνάρης που είναι, προσθέτει ευχάριστα συναισθήματα στους ακροατές. Συμμετείχε σε εκατοντάδες γαμήλιες διασκεδάσεις καθώς και σε ψυχαγωγικές εκδηλώσεις σε διάφορα μέρη της Κύπρου. Με το παίξιμο μουσικών οργάνων ασχολείται κατά τις ελεύθερες του ώρες, αφού έχει ως κύριο επάγγελμα τη γεωργία, όπως κι εκείνο του καλουψιή.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΗΛΙΑ
Λαουτάρης και τραγουδιστής, γιος του γνωστού οργανοπαίχτη και τραγουδιστή Ηλία Γεωργίου Βιολάρη. Σίγουρα, κοντά στον πατέρα του που βρίσκεται στο χώρο της κυπριακής, λαϊκής μουσικής, εδώ και εφτά σχεδόν δεκαετίες, έμαθε πολλά. Αποτελεί μόνιμο συνοδό του πατέρα του, παίζοντας λαούτο, ενώ δε στερείται του ταλέντου του τραγουδιού.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Γ. ΠΙΠΠΙΡΟΥ
Είναι γιος του λαουτάρη Γεώργιου Πίππιρου. Δεν ακολούθησε τον πατέρα του στο λαούτο, αλλά προτίμησε το παίξιμο «ακορτεόν», ενώ παράλληλα είναι και καλός τραγουδιστής. Τα τελευταία χρόνια ο Δημήτρης δε συμμετέχει ιδιαίτερα σε μουσικές εκδηλώσεις.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ
Ο νεαρός Κυριάκος, παρά το γεγονός ότι είναι πτυχιούχος Γεωπόνος, η αγάπη του για τη μουσική και την παράδοση, τον έδεσαν με το παίξιμο λαούτου, όπως και με το λαϊκό τραγούδι.
ΜΕΛΙΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Ο Λιμναδκιώτης Μελίνος Γεωργίου είναι ταλαντούχος τραγουδιστής και σε αυτό το στάδιο ασχολείται ερασιτεχνικά με το τραγούδι.
ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ
Είναι εγγονός του Λιμναδκιώτη Ανδρέα Ασσιήκκη. Λαουτάρης και τραγουδιστής, παλαιότερα συνόδευε στο βιολί το θείο του Γιάννη Ζαβρό.