Ὁ Ἑλλαδίτης ἁγιογράφος, Θεόδωρος Δάλτας, καταγόταν ἀπό τήν Κορυτσά. Ἦρθε στήν Κύπρο τό 1927, ὕστερα ἀπό πρόσκληση τῶν μοναχῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σταυροβουνίου, γιά νά τούς διδάξει περισσότερα στοιχεῖα ἀπό αὐτά πού γνώριζαν γιά τήν ἁγιογραφική τέχνη. Ἡ κυπριακή ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ΄΄Νέον Ἔθνος΄΄, στήν ἔκδοση της, ἡμερομηνίας 19. 11. 1927, ἔγραψε γιά τήν ἄφιξη τοῦ Δάλτα στήν Κύπρο: ΄΄Ἕνας ἀέρας εὐνοϊκός ἔπνευσε κατ΄ αὐτάς εἰς τήν πόλιν μας (Λάρνακα) καί εἰς Κύπρον ἐν γένει ὁλόκληρον γιά κάτι ἄγνωστον μέχρι σήμερον παρ΄ ἡμῖν, τό ὁποῖον στέκεται ὑψηλά εἰς τήν πρώτην γραμμήν ὅσον ἀφορᾶ τήν τέχνην. Ὁ ἐκ Κορυτσᾶς ἄριστος ἁγιογράφος Θεόδωρος Ν. Δάλτας, ἀπό παιδικῆς ἡλικίας ἀνατραφείς εἰς τό Ἅγιον Ὄρος καί βαπτισθείς μέσα εἰς τά νάματα τῆς ἁγιογραφίας τῆς ἀληθινῆς βυζαντινῆς τέχνης, ἐπείσθη νά διατρίψη παρ΄ ἡμῖν ἐπ΄ ὀλίγον καί νά ἐργασθῆ τήν ὡραίαν του τέχνην. Ἐπεσκέφθημεν ἐσχάτως τό ἀπέριττον καλλιτεχνικόν ἐργαστήριον καί ἐθαυμάσαμεν κυριολεκτικῶς τήν ἐργασίαν του. Δέν ἔχομεν ἰδέαν τῆς τέχνης του, δέν μπορεῖ ὅμως κανένας νά μήν αἰσθανθῆ μέσα εἰς τήν ψυχήν του τήν δύναμιν τῆς πινελιᾶς του καί τήν ἀποτύπωσιν τῶν συναισθημάτων, τά ὁποῖα ἐγεννήθησαν μέσα του διά τήν ἐργασίαν του ἀπό τήν μεγάλην σχολήν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Διά τοῦτο φρονοῦμεν, ὅτι εἶναι εὐκαιρία νά σπεύσουν αἱ Ἐκκλησίαι καί οἱ δι΄ αὐτάς ἐνδιαφερόμενοι νά ἐπωφεληθοῦν τῆς ὀλιγοχρονίου ἐν Κύπρω διαμονῆς του, νά πλουτισθοῦν μέ ἔργα τέχνης ἀληθινά Βυζαντινῆς, τά ὁποῖα νά ἐκτοπίσουν τάς θείας μορφάς ἐκείνας, αἱ ὁποῖαι προβάλλουν ὑπομιμνήσκουσαι τήν δαρβίνειον θεωρίαν ἤ τές ἐκφυλιστικές φυσιογνωμίες τῆς σήμερον΄΄.
Ἀπό τό κείμενο τῆς ἐφημερίδας γίνεται γνωστό πώς, ὁ Θεόδωρος Δάλτας ἔμαθε τήν ἁγιογραφική τέχνη, κοντά σέ ἁγιορεῖτες μοναχούς – ἁγιογράφους, ἀφοῦ ἔζησε στόν Ἄθωνα, ἀπό τήν παιδική του ἡλικία. Τήν πληροφορία αὐτή θά τήν ἔδωσε ὁ ἴδιος, στό δημοσιογράφο τοῦ ΄΄Νέου Ἔθνους΄΄, πού τόν ἐπισκέφθηκε στό ἐργαστήρι του. Ὅπως μᾶς ἀνέφερε πρόσφατα ὁ ἁγιογράφος μοναχός Καλλίνικος Σταυροβουνιώτης, ὁ Δάλτας μαθήτευσε κοντά στό μοναχό Ἰωαννίκιο Μαυρόπουλο πού καταγόταν ἀπό τήν Καισσάρεια τῆς Καππαδοκίας, καί ἔκανε σπουδές ἁγιογραφίας στή Ρωσία. Στό Ἅγιο Ὄρος, ὁ Ἰωαννίκιος ζοῦσε στό Κελί τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου. Φαίνεται πώς, ὁ Δάλτας, παράλληλα μέ τή διδασκαλία τῆς τέχνης στήν Ἱερά Μονή Σταυροβουνίου, δημιούργησε καί ἁγιογραφεῖο στή Λάρνακα, ὅπου τόν συνάντησε ὁ ἀρθρογράφος τῆς ἐφημερίδας. Τέτοιο ἁγιογραφεῖο πρέπει νά δημιούργησε καί μερικά χρόνια ἀργότερα, ὅταν ἐγκαταστάθηκε στή Λεμεσό. Φυσικά, ἡ τέχνη τοῦ Δάλτα δέν ἦταν καθαρά βυζαντινή, ὅπως πίστευε ὁ ἀρθρογράφος ὅτι θά ἦταν, ἀλλά οὔτε καί ἐκτός τοῦ ὀρθόδοξου χριστιανικοῦ πνεύματος, ἀφοῦ ὁ ζωγράφος τή διδάχθηκε στό Ἅγιο Ὄρος, περί τό 1900, περίοδο κατά τήν ὁποία, τά πρότυπα πού ἐπικρατοῦσαν ἐκεῖ, εἶχαν ρωσική καί ἀναγεννησιακή ἐπίδραση.
Δύο χρόνια ἀργότερα στίς 24. 07. 1929, ἡ ἐφημερίδα ΄΄Ἐλευθερία΄΄ σέ κείμενό της ἔγραψε: ΄΄Καίτοι ὑπάρχει ἐν τῆ Μονῆ των ὁ πυρήν τῆς ζωγραφικῆς εἰς πρωτότυπα καί πρότυπα, εἰς πίνακας καί ἀντίτυπα καί εἰδικόν ΄΄στύλ΄΄ ἀπό τοῦ ἀειμνήστου βυζαντινοῦ ἁγιορείτου ζωγράφου Διονυσίου, ἐν τούτοις δέν ἐφείσθησαν τελευταίως ἱκανῆς δαπάνης οἱ ζωγράφοι τοῦ Σταυροβουνίου, προσλαβόντες ἔμμισθον καθηγητήν των ἐν τῆ Μονῆ, τόν ἄριστον ἁγιογράφον κ. Θ. Δάλταν, Κορυτσαῖον, ὅστις ἐξήσκησεν αὐτούς ἱκανῶς θεωρία τε καί πράξη εἰς τήν ἀνάλυσην καί μεῖξιν τῶν χρωστικῶν ὑλῶν, καί τήν ἀναλογικήν παράστασιν τῶν δυσκόλων ΄΄προφίλ΄΄ τῆς τεχνοτρόπου ἁγιογραφίας΄΄. Τό κείμενο τῆς ΄΄Ἐλευθερίας΄΄ πληροφορεῖ πώς, ἡ Ἱερά Μονή Σταυροβουνίου προσέλαβε ΄΄ἐπί πληρωμῆ΄΄ τόν καθηγητή Δάλτα, τόν ὁποῖο μάλιστα χαρακτηρίζει ὡς ἄριστο ἁγιογράφο. Ὁ Κορυτσαῖος καλλιτέχνης δίδαξε τούς ἁγιογράφους μοναχούς, θεωρία καί πρακτική τῆς ζωγραφικῆς τέχνης. Μεγάλα εἰκονίσματα τοῦ Θεόδωρου Δάλτα, ὅπως ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος καί ὁ Ἀπόστολος Ἀνδρέας, καθώς καί μικρότερα, κοσμοῦν τό Καθολικό τοῦ μετοχιοῦ τῆς Ἁγίας Βαρβάρας Σταυροβουνίου, ἐνῶ ἄλλα, ὅπως, ΄΄Ἡ πάλη μεταξύ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ καί δράκοντα΄΄ (1927), ΄΄Ἡ Θυσία τοῦ Ἀβραάμ΄΄ (1929), ΄΄Ὁ Ἐνταφιασμός τοῦ Κυρίου΄΄ (δεκαετία 1920) βρίσκονται στήν κεντρική Μονή Σταυροβουνίου. Εἰκόνισμα τοῦ Αποστόλου Ἀνδρέα, ἔργο τοῦ ἁγιογράφου Δάλτα, τό ὁποῖο μέχρι τά χρόνια τῆς τουρκικῆς εἰσβολῆς κοσμοῦσε τό παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, πού εἶναι κτισμένο στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ ἐνοριακοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Τριάδος στό Ριζοκάρπασο, φέρει τήν ἐπιγραφή: ΄΄Θεόδωρος Ν. Δάλτας Λεμεσόν, 1938΄΄. Παρόμοια ἐπιγραφή, βρίσκεται στό κάτω μέρος μεγάλης εἰκόνας τοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέα, ἔργο ἐπίσης τοῦ 1938, στό ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στό χωριό Ἀκαπνοῦ τῆς ἐπαρχίας Λεμεσοῦ.
Ἀπό τό βιβλίο τοῦ Ἰωάννη Τσικνόπουλου ΄΄Ἡ Ἱερά Μονή τῆς Τροοδιτίσσης΄΄, πληροφορούμαστε πώς, ὁ Θεόδωρος Ν. Δάλτας, κατά τά ἔτη 1939 – 1940, δίδαξε τήν ἁγιογραφική τέχνη καί στήν Ἱερά Μονή Τροοδίτισσας, στήν ὁποία ὑπάρχουν ἀρκετά εἰκονίσματά του. Δεκαέξι ἀπό αὐτά, εἶναι ζωγραφισμένα πάνω σέ ξύλο – ἀναφέρουμε τό Νυμφίο, τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο, τόν Ἅγιο Νεόφυτο, κ.ἄ. – καί δώδεκα πάνω σέ μουσαμᾶ – ὅπως, ἡ Ἔγερση τοῦ Λαζάρου, ἡ Βαϊφόρος, ἡ Ὁσία Μελάνη κ.ἄ. Τόσο τό γεγονός ὅτι δίδαξε τήν ἁγιογραφία στή Μονή Τροοδίτισσας, ὅσο καί ἐπιγραφές σέ εἰκονίσματά του, μέ τή λέξη Λεμεσός, ὁδηγοῦν στό συμπέρασμα πώς, ὁ ἁγιογράφος Θεόδωρος Ν. Δάλτας, μετά την ὀλιγόχρονη παραμονή του στό Σταυροβούνι, στή συνέχεια ἐγκαταστάθηκε στή Λεμεσό. Στήν πόλη αὐτή παρέμεινε γιά λίγο καιρό, γιατί στή συνέχεια ἐπέστρεψε στήν Ἑλλάδα, ὅπου, σύμφωνα μέ μιά πληροφορία, φονεύθηκε ἀπό Γερμανούς στρατιῶτες, κατά τή διάρκεια τῆς κατοχῆς (1941 – 1944).
Το βιβλίο του Κώστα Παπαγεωργίου “Η Αναγεννησιακή αγιογραφία στην Κύπρο (τέλη 19ου – 20ος αι.)“